Stefan Barbacki

Nauka i edukacja

Stefan Barbacki, urodzony 1 września 1903 roku w Wieliczce, był znaczącą postacią w polskiej nauce. Zmarł 30 lipca 1979 roku w Poznaniu, pozostawiając po sobie bogaty dorobek akademicki.

Był profesorem nauk rolniczych, specjalizującym się w genetyce, hodowli roślin, doświadczalnictwie oraz biometrice, co wskazuje na jego wszechstronny wkład w rozwój tych dziedzin. Jego badania i wykłady miały istotny wpływ na nowoczesną rolnictwo i nauki przyrodnicze w Polsce.

Życiorys

Stefan Barbacki urodził się 1 września 1903 roku w Wieliczce, w rodzinie związanej z prawem, jako syn sędziego Jana oraz Zofii z domu Warchałowskiej. W młodości, w latach 1913–1921, kształcił się w V gimnazjum klasycznym w Krakowie. Następnie zapisał się na Wydziały Filozoficzny i Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w 1925 roku uzyskał tytuł magistra inżyniera rolnictwa. Na ostatnim roku studiów pełnił funkcję asystenta u profesora Edmunda Załęskiego, który był jednym z pionierów biometrii rolniczej w Polsce.

Po zakończeniu studiów, Stefan Barbacki podjął pracę jako asystent w Dziale Hodowli i Genetyki Zbóż Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach, gdzie spędził następne 20 lat. W tym czasie awansował na adiunkta w Dziale Roślin Pastewnych i Przemysłowych, a w 1944 roku objął stanowisko kierownika Działu Odmianoznawstwa. W 1929 roku uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy pt. Z badań porównawczych nad odmianami pszenicy Sandomierką i Wysokolitewką, napisaną pod kierunkiem prof. Edmunda Załęskiego.

W latach 1935–1936 przebywał jako stypendysta fundacji Rockefellera u profesora Ronalda A. Fishera w Galton Laboratory Uniwersytetu Londyńskiego. Tam odbył uzupełniające studia ze statystyki matematycznej oraz jej praktycznego zastosowania w badaniach doświadczalnych i genetycznych. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, Barbacki przeniósł się z Puław do Poznania, gdzie na Wydziale Rolniczo–Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego uzyskał stopień doktora habilitowanego w zakresie genetyki i hodowli roślin.

Wkrótce po tym objął stanowisko docenta, a także zastępcy profesora oraz kierownika nowo powstałej Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii, którą inicjował. W 1948 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, natomiast w 1954 roku został profesorem zwyczajnym. Na emeryturę przeszedł w 1973 roku. Obdarzony licznymi osiągnięciami w dziedzinie nauki, zmarł i został pochowany w Poznaniu, na cmentarzu parafialnym na Sołaczu (kwatera św. Łukasza-20-16).

Udział w organizacji nauki

W 1938 roku, będąc wiceprzewodniczącym sekcji metodycznej Komisji Współpracy w Doświadczalnictwie przy Ministerstwie Rolnictwa, Stefan Barbacki odegrał istotną rolę w utworzeniu nowego czasopisma naukowego pt. „Przegląd Doświadczalnictwa Rolniczego”.

W latach 1948–1951 pełnił funkcję dziekana Wydziału Rolniczo–Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego. Po wydzieleniu Wydziału Rolniczo-Leśnego z Uniwersytetu Poznańskiego, w 1951 roku przekształcono go w Wyższą Szkołę Rolniczą, gdzie Barbacki został jej prorektorem ds. nauki, funkcję tę sprawując przez dwa lata.

Równocześnie, do 1970 roku, kierował Katedrą Genetyki i Hodowli Roślin, utworzoną z przekształcenia istniejącej wcześniej Katedry Doświadczalnictwa Rolniczego i Biometrii.

W 1954 roku zainicjował w Poznaniu nową instytucję Polskiej Akademii Nauk – Zakład Hodowli Roślin. Po jego fuzji w 1961 z Zakładem Genetyki PAN w Skierniewicach, jednostka ta przyjęła nazwę Zakład Genetyki Roślin PAN, którym zarządzał nieprzerwanie do 1973 roku.

Od 1947 roku Barbacki był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1952 roku również członkiem Polskiej Akademii Nauk. Przez wiele lat przewodniczył Komitetowi Hodowli i Uprawy Roślin Wydziału Nauk Rolniczych i Leśnych PAN.

Jego wkład w naukę obejmował także utworzenie Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych, dla którego przez kilka lat przewodniczył Radzie Naukowej.

Stefan Barbacki był aktywnym członkiem licznych towarzystw naukowych, pełniąc m.in. funkcję prezesa (1961–1972) oraz wiceprezesa (1958–1961, 1972–1975) Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był również inicjatorem i prezesem Polskiego Towarzystwa Genetycznego oraz przewodniczącym Poznańskiego Oddziału Towarzystwa Przyrodników Mikołaja Kopernika w 1955 roku.

Oprócz powyższego, Barbacki miał również zaszczyt pełnić rolę redaktora naczelnego takich czasopism naukowych jak „Przegląd Doświadczalnictwa”, „Genetica Polonica” oraz „Przegląd zagranicznej literatury naukowej z zakresu genetyki i hodowli roślin”.

Dorobek naukowy

Stefan Barbacki był autorem ponad 150 różnego rodzaju publikacji naukowych, w tym wyjątkowego podręcznika zatytułowanego „Doświadczalnictwo rolnicze” z 1935 roku. W skład jego dorobku wchodzi również monografia „Analiza zmienności i współzależności w zagadnieniach doświadczalnictwa rolniczego” z 1939 roku, a także praca „Doświadczenia kombinowane” z 1951 roku.

Jego badania koncentrowały się na genetyce jęczmienia oraz odmianoznawstwie pszenic, gdzie był współautorem obszernej monografii poświęconej pszenicom uprawianym w Polsce. Ponadto, pod jego kierownictwem rozwijano badania dotyczące genetyki, hodowli oraz uprawy łubinu i innych roślin, takich jak rośliny pastewne, strączkowe, motylkowe oraz trawy.

Stefan Barbacki był również twórcą dwóch kluczowych szkół naukowych. Pierwsza z nich koncentrowała się na biologicznych aspektach takich jak genetyka, hodowla, fizjologia, biochemia i uprawa, mając na celu poprawę produkcyjności roślin pastewnych. Druga, znana jako poznaniańska szkoła, dotyczyła metod statystycznych zastosowanych w biologii oraz rolnictwie.

W jego dorobku znajdziemy również sześć współtworzonych przez niego odmian łubinów: białego – Kali (Biały Drobnonasienny), Przebędowski Średniowczesny oraz Przebędowski Wczesny, a także wąskolistnego – Obornicki, Różowy Pastewny oraz Szarak.

Dodatkowo, Barbacki wykształcił znaczną liczbę specjalistów w dziedzinie rolnictwa. W sumie wypromował 113 magistrów inżynierów, 32 doktorów nauk rolniczych i przyrodniczych, z tego 20 osób uzyskało stopień doktora habilitowanego, oraz tytuły docenta i profesora.

Wybrane publikacje

Stefan Barbacki był autorem wielu znaczących publikacji, które miały istotny wpływ na rozwój badań nad genetyką roślin. Oto wybór jego najważniejszych prac:

  • Z badań nad jęczmieniem. Cz. I. Kilka zagadnień z zakresu zmienności i dziedziczenia cech morfologicznych. „Pamiętnik PINGW” 10, 1, s. 126–162, 1929,
  • Z badań nad jęczmieniem. Cz. II. Zmienność i dziedziczenie niektórych cech fizjologicznych. Selekcyjna wartość cech. „Pamiętnik PINGW” 11, 2, s. 579–610, 1930,
  • Z badań nad jęczmieniem. Cz. III. Zmienność i dziedziczenie zawartości azotu w ziarnie czystych linii i mieszańców. „Pamiętnik PINGW” 14, 1, s. 106–157, 1933,
  • Ogólna metodyka doświadczeń polowych w zarysie. Biblioteka Puławska 12, Puławy 1935, s. 1–116,
  • A test of the supposed precision of systematic arrangements. „Annals of Eugenics” 7, s. 189–193, 1936 (wsp. R. A. Fisher),
  • Pszenice polskie (opis odmian z kluczem do oznaczania). Biblioteka Puławska 15, Puławy 1937, VII–X: 1–163 (wsp. S. Lewicki, K. Mieczyński, A. Słaboński),
  • Dalsze badania nad dziedziczeniem i zmiennością zawartości azotu w ziarnie jęczmienia. „Rocz. Nauk Rol.” 49, s. 267–315, 1947,
  • Doświadczenia kombinowane. „Post. Wiedzy Rol.” 2, 4, s. 110–137, 1950,
  • Łubin. Warszawa, PWRiL Warszawa 1952,
  • Variability in Lupinus albus. „Genetica Polonica” 1, s. 61–101, 1960 (wsp. E. Kapsa),
  • Łubin pastewny. PWRiL Warszawa 1972,
  • Transgressions in barley (Hordeum sativum Jess). 7a. Transgressions of F6 and F7 hybrids from the cross Burea x Brown. „Genetica Polonica” 19, 4, s. 403–421, 1978 (wsp. T. Caliński, M. Surma, G. Kurhańska, T. Adamski, Z. Kaczmarek, A. Dobek, A. Karczewska, S. Jeżowski).

Ordery i odznaczenia

Stefan Barbacki, jako wybitny obywatel, został uhonorowany licznie odznaczeniami, które świadczą o jego zasługach dla kraju. Oto lista wyróżnień, które otrzymał:

  • krzyż oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 19 lipca 1954 roku,
  • złoty krzyż zasługi, otrzymany 22 lipca 1951 roku,
  • medal 10-lecia Polski Ludowej, nadany 14 stycznia 1955 roku.

Nagrody

Stefan Barbacki został wyróżniony Państwową Nagrodą Naukową I stopnia w obszarze nauk rolniczo-leśnych. Nagroda ta przyznana została za jego znaczące osiągnięcia w badaniach nad łubinem pastewnym, szczególnie w kontekście łubinu białego. Data przyznania nagrody to 29 lipca 1950 roku.

Upamiętnienie

Na wniosek Instytutu Genetyki Roślin PAN w Poznaniu, w 1994 roku ustanowiono Krajową Nagrodę Naukową w dziedzinie genetyki roślin, która nosi imię Stefana Barbackiego. Jest to istotny sposób na uhonorowanie jego wkładu w rozwój nauki.

W Poznaniu, przed Kolegium Cieszkowskich Uniwersytetu Przyrodniczego, znajduje się skwer z pomnikiem upamiętniającym Stefana Barbackiego. Głaz, o wymiarach 120 cm wysokości oraz 300 cm obwodu, został odsłonięty 29 czerwca 1987 roku.

Inskrypcja na pomniku, o wymiarach 87×63 cm, głosi: „Pamięci Stefana Barbackiego (1903–1979), profesora zwyczajnego i członka Polskiej Akademii Nauk, współtwórcy Akademii Rolniczej w Poznaniu oraz jednego z pionierów polskiej genetyki, hodowli roślin i biometrii. Był on wybitnym uczonym, humanistą, nauczycielem i wychowawcą.”

Przypisy

  1. a b c d e Janusz Prusiński. Prof. dr hab. Stefan Barbacki. Polskie Towarzystwo Łubinowe [dostęp 29.10.2023 r.]
  2. Laureaci nagrody im. Stefana Barbackiego. Instytut Genetyki Roślin Polskiej Akademii Nauk [dostęp 29.10.2023 r.]
  3. a b c Prof. Stefan Barbacki. Witryna Instytutu Genetyki Roślin Polskiej Akademii Nauk [dostęp 28.10.2023 r.]
  4. Tadeusz Caliński. Stefan Barbacki (1903–1979). [w]: Statystycy polscy. Biogramy. Główny Urząd Statystyczny Warszawa 2018, s. 20-25. ISBN 978-83-7027-685-0 [dostęp 28.10.2023 r.]
  5. Magdalena Król. Memoria Universatis. Upamiętnienia uczonych poznańskiego Uniwersytetu w latach 1919-2019. Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań 2021, s. 71-73. ISBN 978-83-232-3900-0 (pdf) [dostęp 29.10.2023 r.]
  6. Wiktor Oktaba. Probabiliści, statystycy matematycy, ekonometrycy i biometrycy od starożytności do 2000 r. Lubelskie Towarzystwo Naukowe Lublin 2002, s. 42-43. ISBN 83-87833-34-7
  7. Profesor Stefan Barbacki 1903–1979 (red. Zbigniew Broda). Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2003.
  8. T. Caliński, Rozwój i osiągnięcia w biometrii polskiej, "Przegląd Statystyczny", 2012, 1, s. 47.
  9. T. Caliński, Stefan Barbacki, [w:] Statystycy polscy, Warszawa 2012, s. 28.
  10. Lokalizacja grobu Poznańskie cmentarze [dostęp 28.06.2017 r.]
  11. Przyjęty do klasy I w roku szkolnym 1912/13, zob. Sprawozdanie dyrekcyi C.K. gimnazyum V w Krakowie za rok szkolny 1913/14, Kraków 1914, s. 105.
  12. W roku szkolnym 1920/21 był w ostatniej, VIII klasie. Jest też informacja, że zaciągnął się do wojska w czasie nawały bolszewickiej, zob. Sprawozdanie dyrekcyi C.K. gimnazyum V w Krakowie za rok szkolny 1920/21, Kraków b.d., s 24.
  13. Członek korespondent od 1952, a członek rzeczywisty od 1964.
  14. Prezesi Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk [dostęp 29.10.2023 r.]
  15. M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1463 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie nauki”.
  16. M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
  17. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  18. Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 2, 06.08.1950 r. Warszawa: Związek Literatów Polskich.

Oceń: Stefan Barbacki

★★★★★
Średnia ocena:4.8 Liczba ocen:18