Kopalnia Soli „Wieliczka”

---

Geologia

Kopalnia Soli znajdująca się w Wieliczce leży w zachodniej części złóż solnych, które można określić na około 14 milionów lat pod względem ich wieku. Te dziewicze złoża uformowały się w miocenie, a konkretnie w okresie badeńskim, kiedy to morze Paratetydy, jako morze słonawych wód, zyskiwało na intensywności poprzez zamknięcie wynikłe z ochłodzenia klimatu sprzed 14 milionów lat. To ochłodzenie z kolei przyczyniło się do rozwoju lodowców, skutkując obniżeniem poziomu oceanów o mniej więcej 40–50 metrów. Wówczas Paratetydy były połączone z oceanami, w tym z Morzem Śródziemnym, za pośrednictwem cieśnin, które dzisiaj znajdują się w rejonie Słowenii, pomiędzy Alpami a Górami Dynarskimi.

Obniżenie poziomu oceanów oraz związane z tym ruchy tectoniczne spowodowały oddzielenie Paratetydy, co doprowadziło do zaistnienia kryzysu badeńskiego w morzu. Zjawisko to przypomina późniejszy kryzys messyński, który miał miejsce w Morzu Śródziemnym. W wyniku gorącego klimatu oraz stale obniżającego się dna (co jest efektem procesu powstawania Karpat) stworzono dogodne warunki dla sedymentacji. Woda, stając się coraz bardziej zasolona, przechodziła do głębszych warstw, gdzie najwyższe stężenia solanek zaczęły wytrącać się, a później siarczany wapnia, które dominowały głównie na obrzeżach zapadliska przedkarpackiego.

W południowej części akwenu doszło do powstania złoża bryłowego (tzw. zubrowego), natomiast w północnej i środkowej części utworzone zostało złoże pokładowe (warstwowe). Proces sedymentacji trwał od 15 do 20 tysięcy lat, po czym nastąpił okres, w którym zbiornik został wypełniony warstwami ilastymi i mułowymi. Ostatnie ruchy górotwórcze Karpat spowodowały nasunięcie się złoża bryłowego na pokładowe, co również wpłynęło na obecny kształt złoża solnego.

Złoże solne w Wieliczce ma imponujące wymiary – długość wynosi około 10 kilometrów, szerokość od 600 do 1500 metrów, a jego miąższość waha się od kilku do około 400 metrów.

Historia eksploatacji

Początkowe etapy wydobycia soli w rejonie Wieliczki są głęboko zakorzenione w historii tej miejscowości. Związane są z pozyskiwaniem „źródeł solnych”, co oznacza naturalne wypływy solanki występujące na tym obszarze. Proces polegał na gromadzeniu i oczyszczaniu solanki, która następnie była poddawana warzeniu, czyli gotowaniu. Już w epoce środkowego neolitu, datowanej na około 3 tysiące lat p.n.e., miały miejsce pierwsze próby eksploatacji tych źródeł, co znalazło potwierdzenie w licznych znaleziskach archeologicznych, zidentyfikowanych podczas badań prowadzonych po II wojnie światowej. Większość z odkryć jest zasługą pracy naukowców z Muzeum Żup Krakowskich.

W toku tych badań odkryto prehistoryczne instalacje wykorzystujące proces odparowywania solanki. Wykorzystywano wówczas duże paleniska, na których umieszczano wiele glinianych naczyń w wydłużonym kształcie, które zawierały naturalnie nasycony roztwór. Dzięki podgrzewaniu uzyskiwano najpierw gęsty roztwór, a z czasem zestaloną masę, bogatą w sól jadalną (NaCl).

Proces eksploatacji źródeł solankowych trwał przez około 3 do 4 tysiącleci, aż do momentu, gdy naturalne wypływy zaczęły zanikać. Na przełomie XII i XIII wieku rozpoczęto drążenie głębszych studni, co stanowiło nowy krok w pozyskiwaniu soli. Pierwszy szyb, który umożliwił eksploatację soli kamiennej, został wykopany w pobliskiej Bochni. Wkrótce później również w Wieliczce natrafiono na złoża soli, które znajdowały się blisko powierzchni. Studnie przekształciły się w szyby, co oznaczało nową metodę pionowej komunikacji z poziomymi chodnikami oraz wyrobiskami.

Wyróżniano przynajmniej trzy rodzaje wydobywanej soli kamiennej:

• sól zielona – nieprzezroczysta, z 6-7% zanieczyszczeniem iłami,
• sól spiżowa – krystaliczna, ale zanieczyszczona piaskiem,
• sól szybik – najwyższej jakości, przezroczysta, tworząca duże kryształy.

W latach 70. XIX wieku wielicka kopalnia uznawana była za najwydajniejszą na świecie. Wydobywano wtedy do 500 000 ton soli, a cena wynosiła około 20 guldenów (co odpowiada w przybliżeniu 10 USD) za tonę. Zgodnie z relacjami reportera Scientific American, kopalnia składała się z siedmiu poziomów, które sięgały głębokości od 240 do 300 metrów. Pensje wynosiły od 30 krajcarów do 1 guldena dziennie, a pracownicy chętnie przyjmowali napiwki od zwiedzających. W tym czasie w kopalni zatrudnionych było około 500 koni, które najczęściej pracowały dożywotnio.

Opieka nad górnikami

W 1289 roku książę Henryk IV Probus wydał dekret, który przyczynił się do powstania łaźni w Wieliczce. Była to nie tylko instytucja sanitarno-uzdrowiskowa, lecz także miejsce pracy dla cyrulików.

W łaźni świadczono różnorodne usługi, w tym między innymi proste zabiegi chirurgiczne. Dodatkowo, pełniła ona rolę ośrodka pomocy dla ofiar wypadków, a także wsparcia dla wdów i sierot, które straciły swoich bliskich górników.

Znaczący postęp w opiece nad górnikami miał miejsce w 1363 roku, kiedy to król Kazimierz III Wielki ufundował przy kopalni szpital, który był zarządzany przez zakon św. Ducha. Szpital ten odegrał kluczową rolę w zapewnieniu opieki zdrowotnej dla pracowników kopalni.

Warto także wspomnieć, że w 1697 roku posadę cyrulika kopalnianego po raz pierwszy objęła kobieta – Magdalena Bendzisławska, co stanowi ważny krok w kierunku równości płci w tej profesji w Polsce.

Charakterystyka kopalni

Kopalnia Soli „Wieliczka” to miejsce o niezwykłych walorach historycznych i przyrodniczych. Składa się z dziewięciu poziomów, gdzie najpłytszy z nich, znany jako poziom Bono, znajduje się na głębokości 64 metrów, natomiast najniższy poziom znajduje się aż 327 metrów pod powierzchnią ziemi. Całkowita długość korytarzy w kopalni przekracza 300 kilometrów, co obejmuje około 3000 różnych wyrobisk, takich jak chodniki, komory, jeziora oraz szyby.

Fascynujący mikroklimat panujący w kopalni jest jedyny w swoim rodzaju. Cechuje go nie tylko wysoka wilgotność i znaczna zawartość chlorku sodu, ale również stała temperatura wahająca się między 14 a 16 °C, a także korzystne ciśnienie i wysoka jonizacja. Powietrze jest bogate w potas, magnez oraz wapń, co tworzy warunki sprzyjające terapiom rehabilitacyjnym. Takie turnusy odbywają się na głębokości 135 metrów, w komorze Jezioro Wessel, co jest szczególnie pomocne dla osób cierpiących na schorzenia dróg oddechowych.

Kopalnia ma także bogatą ofertę kulturalną; w 1951 roku utworzono Muzeum Żup Krakowskich, które przyciąga wielu turystów. Jego założycielem był profesor Alfons Długosz, który przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora. To miejsce jest wyjątkowe nie tylko ze względu na swoje zabytki, ale również dlatego, że żupa krakowska, obejmująca kopalnie wielicką i bocheńską, pozostaje jedynym obiektem górniczym na świecie, który nieprzerwanie funkcjonuje od średniowiecza, umożliwiając badanie historii wydobycia soli i solanki na przestrzeni wieków.

Co więcej, najstarszą częścią kopalni, gdzie wydobywano sól kamienną przy użyciu mechanicznych metod, jest okolica szybu Goryszowski, której początki sięgają drugiej połowy XIII wieku. Kopalnia „Wieliczka” to więc prawdziwy skarb nie tylko dla miłośników historii, ale również dla tych, którzy cenią sobie niezwykłe doznania związane z naturą i zdrowiem.

Trasa Turystyczna

Podziemna trasa turystyczna wielickiej kopalni soli, która powstała pod koniec XVIII wieku i na początku XIX wieku, przyciąga co roku około miliona turystów. Oznacza to, że każdy z nich ma możliwość przemierzania około 3 kilometrów urokliwej trasy, składającej się z około 20 komór, zlokalizowanych na głębokościach od 64 do 135 metrów. W ramach tej podróży zwiedzający mają do pokonania blisko 800 schodów. Ważne jest również to, że część szlaku została dostosowana do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Cały czas zwiedzania waha się od 2 do 3 godzin. Dodatkowo, na oficjalnej stronie internetowej kopalni można skorzystać z wirtualnego spaceru, umożliwiającego zapoznanie się z tym wyjątkowym miejscem zdalnie.

Komora Mikołaja Kopernika

Tego typu komora została wykuta przed 1785 rokiem w wyniku eksploatacji zielonej soli. W jej wnętrzu znajduje się rzeźba solna przedstawiająca Mikołaja Kopernika, który był gościem tej niezwykłej kopalni. Dzieło, które uświetnia to miejsce, stworzone zostało przez Władysława Hapka w 1973 roku, na 500-lecie urodzin astronoma.

Kaplica św. Antoniego

Najstarsza ze znajdujących się w kopalni kaplic została poświęcona w 1698 roku. Posiada ona charakterystyczny barokowy styl, z prezbiterium, nawy oraz przedsionkiem, gdzie ze względu na ograniczoną przestrzeń umieszczono ambonę. Sklepienie prezbiterium jest kolebkowe, podczas gdy nawa ma sklepienie krzyżowe. W przedsionku znajduje się natomiast płaskie sklepienie. Kaplica jest dosyć obszerna – jej długość wynosi 7,5 m, szerokość 6 m, a wysokość 5,5 m. Przestrzeń pomiędzy nawą a przedsionkiem zdobi łukowy portal wsparty kolumnami.

W prezbiterium zwraca uwagę drewniana nastawa ołtarzowa, a centralnym punktem jest figura św. Antoniego, którą obecnie zastępuje drewniany krucyfiks. Na ołtarzu znajdują się również figury Madonny z Dzieciątkiem oraz św. Antoniego. U podstawy ołtarza dostrzec można solne figury dwóch klęczących zakonników, prawdopodobnie franciszkanów. Po bokach uświetniają go figury św. Stanisława biskupa oraz św. Kazimierza królewicza.

Komora Janowice

Komora ta datowana jest na XVII wiek i obecnie ilustruje legendę o pochodzeniu soli w regionie. Ciekawostką jest to, że sól kamienną zaczęto wydobywać w Wieliczce pod koniec XIII wieku, za czasów panowania księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony, św. Kingi. Legenda głosi, że przed przybyciem do Polski, Kinga, pragnąc przynieść dar dla nowej ojczyzny, prosiła swojego ojca o jedną z kopalń soli na Węgrzech.

Komora Sielec

W komorze zgromadzono urządzenia służące do transportu soli, takie jak wózek nazywany psem węgierskim oraz sanie zwane szlafami.

Komora Kazimierza III Wielkiego

Komora ta nosi nazwę po królu Kazimierzu III Wielkim, który był inicjatorem wprowadzenia statutu żup krakowskich. Nosi ona tę nazwę od 1968 roku, w roku sześciusetlecia wydania wspomnianego statutu. W tym samym okresie rzeźbiarz Władysław Hapek wykonał w soli popiersie króla. W tej przestrzeni znajduje się również kierat konny typu saskiego – oryginalna maszyna z XVIII wieku służąca do transportu pionowego, a także model ukazujący zasadę jej działania.

Komora Pieskowa Skała

Komora o datowaniu około 1669 roku łączy poziom I z II, położonym 90 metrów pod ziemią. Można w niej podziwiać kolejne urządzenie transportowe, jakim jest krzyż ręczny. Z zachowały się tam fragmenty starych schodów wykutych w solnej skale, a także figurki krasnoludków, które zostały wyrzeźbione przez górnika-rzeźbiarza Józefa Markowskiego na początku XX wieku.

Podszybie Kunegunda

Kopalnia Kunegunda powstała około 1829 roku i łączy komorę Kazimierza Wielkiego z wyższym poziomem II. Stąd można podziwiać liczne formy wtórnej krystalizacji soli, jak stalaktyty i stalagmity, a także figurki krasnoludków w pozach dawnych górników.

Kaplica św. Krzyża

Jest to przykład kaplicy wędrownej, której wyposażenie mogło być przenoszone do innych komór bliższych miejscu pracy górników. Kaplica, z XIX wieku, jest wzbogacona o dwie بارokowe figury drewniane z XVII wieku oraz ołtarz z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa i Matki Boskiej Zwycięskiej.

Kaplica św. Kingi

Więcej informacji na temat tej kaplicy można znaleźć w osobnym artykule. W kaplicy znajdują się relikwie św. Kingi. Jest ona jedną z największych atrakcji kopalni, a do jej unikalnych cech należy posadzka wyrzeźbiona z jednego bloku soli oraz żyrandole skonstruowane z solnych kryształów. Ołtarz główny, stworzony przez górnika Józefa Markowskiego, przedstawia św. Kingę oraz jego dwie figury boczne: św. Józefa i św. Klemensa.

Od 1999 roku można również spotkać solny pomnik Jana Pawła II, wykuty przez Stanisława Anioła. Na terenie kaplicy odbywają się msze święte oraz pasterki, a także koncerty, które zyskują na znaczeniu dzięki doskonałej akustyce przestrzeni.

Komora Weimar

Nazwana na cześć miejsca zamieszkania Johanna Wolfganga Goethego, jednego z pierwszych gości kopalni. Komora ta powstała na początku XX wieku, po eksploatacji naturalnej bryły soli zielonej. Wewnątrz komory znajduje się figura Skarbnika – dobrego ducha kopalni, a także wagonik z solą, które zdobiły stoisko kopalni na wystawie Expo 2000 w Hanowerze.

Komora Wessla

Kopalnia ma również istotne znaczenie sanatoryjne, ponieważ panujący w niej klimat korzystnie wpływa na zdrowie pacjentów z chorobami górnych dróg oddechowych. W 1997 roku w komorze Teodora Wessla otwarto podziemny ośrodek rehabilitacyjno-leczniczy. Pacjenci, wdychając powietrze bogate w chlorek sodu, wapnia i magnezu, mogą skutecznie eliminować skomplikowane schorzenia cywilizacyjne.

Komora Michałowice

Ta komora, sięgająca 35 metrów, była eksploatowana przez blisko 100 lat. Od początków istnienia wymagała budowy specjalnych zabezpieczeń, w tym kasztów oraz murów z kostki solnej.

Komora Drozdowice

Komora, o podobnych rozmiarach do Michałowic, datowana jest na przełom XVII i XVIII wieku. Na początku XX wieku zabezpieczono ją kasztem oraz dwukondygnacyjną konstrukcją. Obecnie odbywają się tu wystawy, bankiety i koncerty.

Komora Józefa Piłsudskiego

Komora ta powstała w XIX wieku i składa się z dwóch sięgających z tunelami wyrobisk. Poziom, w którym komora się znajduje, zalany był wodą solankową, co umożliwiało turystom przemieszczanie się za pomocą tratwy. Wzdłuż brzegu ustawiono także rzeźbę św. Jana Nepomucena, patrona tonących.

Komora Stanisława Staszica

Komora ta, sięgająca 50 m, powstała na przełomie XIX i XX wieku. Podczas II wojny światowej planowano w niej montować samoloty, jednak plany te zarzucono z obawy przed wkroczeniem wojsk sowieckich.

Skarbnik

W tej przestrzeni można zobaczyć podobiznę władcy podziemi wielickich, zasłaniającego zawalający się chodnik. Wyrobisko to zostało utworzone w 1968 roku w wyniku poszerzenia poprzeczni Poniatowski.

Komora Witolda Budryka

Ta komora, wykonana w soli spiżowej, powstała podczas austriackiej eksploatacji metodą ręcznego wrębu i strzelania. Można tu zobaczyć zabezpieczenia w postaci kasztów oraz organów, a sama nazwa upamiętnia Witolda Budryka, profesora Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, który był specjalistą w dziedzinie wentylacji i zabezpieczeń przeciwpożarowych w kopalniach.

Komora Warszawa

Przeznaczona do celów rozrywkowych komora ma długość 54 m, szerokość 17 m oraz wysokość 9 m. Odbywają się w niej różnorodne wydarzenia, w tym koncerty oraz uroczystości górnicze. Powstała na przełomie XIX i XX wieku z wymienionej ilości soli spiżowej, którzy jej amfiteatralną formę nadaje pomnik górników w bryle soli z 1961 roku.

Komora Wisła

Komora powstała w wyniku poszerzenia podłużni Wisła w XIX wieku, gdzie wydobywano sól spiżową.

Pochylnia Prinzinger

To wyrobisko, które łączy podłużnię Wisła na międzypoziomie Kazanów z podłużnią Antonia na poziomie III, zostało zbudowane pod koniec XIX wieku. Drewniane schody wykonały podczas I wojny światowej. Na poziomie III znajduje się tablica upamiętniająca sprowadzenie prochów Juliusza Słowackiego, poety, którego nazwisko nosi trzeci poziom kopalni.

Komora Haluszki

Komora usytuowana jest w miejscu, gdzie wydobywano sól zieloną i widać ślady robót górniczych. Jej nazwa upamiętnia Jana Haluszkę, radcę i starostę górniczego Saliny wielickiej z czasów austriackiego zarządu. Komora jest niedostępna dla zwiedzających, ale organizowane są w niej różnorodne wydarzenia.

Komora Izabela

Usytuowana w centralnej części złoża, komora odznacza się interesującą budową geologiczną. Geologicznie pojawia się tam pokład soli, co potwierdza wpływ ruchu górotwórczego Karpat na lokalne złoże. Stworzono ją w wyniku wydobycia soli szybikowej.

Kaplica św. Jana

Kaplica, znana również jako kaplica św. Krzyża, pierwotnie istniała w komorze Lipowiec, na I poziomie kopalni. Uznawana jest za najpiękniejszą spośród podziemnych kaplic. Znajduje się w niej polichromowana nisza oraz ołtarz z krucyfiksem, którego tłem jest widok Jerozolimy. Strop kaplicy zdobią przedstawienia Trójcy Świętej.

Kaplica posiada także niezwykle cenny element, jakim jest figura Ukrzyżowanego Chrystusa z XVIII wieku.

Muzeum Żup Krakowskich

W podziemiach wielickiej kopalni, poza udostępnioną trasą turystyczną, znajduje się także Muzeum Żup Krakowskich. To niezwykłe miejsce umiejscowione jest na III poziomie, na głębokości 135 metrów. Ekspozycja składa się z 14 komór, gdzie zaprezentowane są zarówno dzieje kopalni, jak i liczne narzędzia oraz urządzenia używane do wydobycia i transportu soli, które ukazują również historię miasta Wieliczka.

Komora Russegger VI

W niej można odkryć geologię złóż solnych. Warto zaznaczyć, że na obszarze współczesnej Wieliczki złoża soli zaczęły formować się około 13,5 miliona lat temu, gdy morze wypełniało obniżenia gór. Ocieplenie klimatu spowodowało, że morze zaczęło parować, a wzdłuż Karpat zaczęły pojawiać się złoża solne. Wystawa eksponuje bogactwo minerałów oraz skał solnych, wśród interesujących przedmiotów uwagę przyciągają skrystalizowane drewniane obiekty pozostawione przez górników, takie jak konewka i miotła. Można zobaczyć także duże, przejrzyste monokryształy oraz tzw. choinki solne, powstałe z rozrastających się płytek, kostek i słupków halitu. Ekspozycja zawiera również skamieniałe szyszki oraz korale, a także włókna trawy zatopione w krysztale halitu, co świadczy o przeszłym klimacie, na przykład o istnieniu łąk w pobliżu morza.

Komora Russegger V

W tej komorze znajduje się unikalny, wczesnorenesansowy róg Bractwa Kopaczy z 1534 roku, który został ufundowany przez żupnika Seweryna Bonera. Warto również zwrócić uwagę na dzieło Jana Matejki, przedstawiające św. Kingę. Ekspozycję wzbogacają zabytkowe dokumenty, w tym najstarszy dokument z XIII wieku, który potwierdza prawo benedyktynów tynieckich do pobierania soli warzonej. Ciekawym znaleziskiem jest notatka zapisane na marginesie Rocznika Kapitulnego z 1251 roku, która mówi „Sal durum in Bochnia Est repertum, quo nunquam ante fuit”, co oznacza: „W Bochni znaleziono sól twardą, której nigdy przedtem nie było”. Dodatkowo, prezentowane są miedzioryty z mapami pokazującymi trzy poziomy kopalni oraz miasto Wieliczkę.

Komora Russegger IV

Ta przestrzeń skupia się na urządzeniach transportu pionowego. Perdytuje w niej kierat konny z XVIII wieku, dawniej używany jako maszyna wyciągowa, który był napędzany przez cztery pary koni, mogących wyciągnąć jednorazowo ładunki o masie od 1,5 do 2 ton. Z drugiej strony komory znajdują się klatki szybowe oraz wózki do transportu poziomego, a także rysunki techniczne kieratów i liny z łyka lipowego. Ściany zdobione są rysunkami Alfonsa Długosza.

Komora Russegger III

W tej komorze prezentowane są obiekty związane z procesem warzenia soli oraz odwadnianiem kopalni. Najstarsze dowody pozyskiwania soli z regionu Wieliczki pochodzą z okresu neolitu (3500 lat p.n.e.), kiedy to używano glinianych naczyń do brykietowania soli. Z czasów wczesnego średniowiecza wyróżniają się rekonstrukcje urządzeń solankowych z X-XI wieku oraz model studni solankowej z żurawiem. Najmłodszym obiektem jest żelazna pompa pneumatyczna z początku XX wieku.

Komora Russegger II

W tej przestrzeni znajdują się zabytkowe urządzenia górnicze, takie jak drewniana gaśnica oraz cebrzyk na wodę, a także instrukcja przeciwpożarowa J.G. Borlacha z 1747 roku. W centralnej części jest obraz Jana Matejki przedstawiający zjazd żupnika i góromistrza do płonącej kopalni w 1510 roku. Ekspozycja obejmuje urządzenia transportowe, które były napędzane ludzką siłą, jak kołowrót korbowo-kołowy czy koło wyciągowe. W pracy górnicy korzystali z narzędzi z żelaza, takich jak kilofki i młotki. Do końca XIX wieku sól produkowano w formie walców zwanych bałwanami o masie od 1100 do ponad 2000 kg.

Szerzyzna

W tej komorze eksponowane są sprzęty do transportu poziomego i pochylnianego. Wejście zdobią rzeźby św. Barbary oraz św. Kingi z XX wieku, a eksponaty obrazują ewolucję sprzętu, począwszy od prostych taczek do lokomotyw.

Komora Maria Teresa II

W latach 70 XIX wieku, do wydobycia soli wprowadzano mechanizację poprzez techniki strzelania, a pod koniec XIX wieku zainstalowano ręczne wiertarki, początkowo napędzane sprężonym powietrzem, następnie w okresie międzywojennym, elektryczne. Komora ta zawiera portrety znanych postaci, które odwiedzały kopalnię, takich jak ks. Stanisław Staszic, Johann Wolfgang von Goethe, Fryderyk Chopin oraz ks. Karol Wojtyła. W tej komorze znajdują się także portrety polskich królów oraz cesarzy z sąsiednich krajów, co świadczy o znaczeniu kopalni jako atrakcji turystycznej.

Komora Miejska

W tej części Muzeum ukazane są dzieje miasta górniczego Wieliczki od czasów paleolitycznych do współczesności. Centralne miejsce zajmuje makieta Wieliczki, obok której eksponowane są narzędzia krzemienne, gliniane naczynia oraz inne artefakty, takie jak kamienie żarnowe. Szczególną uwagę przyciągają lichtarze ukazujące górnika i hutnika, podczas gdy makieta przedstawiająca miasto w skali 1:100 została stworzona na podstawie planu M. Germana z lat 1631–1638 zajmuje centralne miejsce w komorze.

Komora Karol

Od 1925 roku, ze względów ekonomicznych, transport konny został zastąpiony elektrycznym. W tej komorze oglądać można lokomotywę elektryczną Siemens z 1950 roku, która służyła do przewozu załogi górniczej.

Komora Maria Teresa IV

W centralnej części tej komory stoi krzyż konny, będący prototypem kieratu. Rysunki z XIX wieku oraz obraz Alfonsa Długosza ilustrują zasady działania tego urządzenia.

Komora Maria Teresa III

To jedna z najstarszych wystaw, powstała w 1966 roku, prezentująca zagadnienia związane z solą z formacji solonośnej Podkarpacia. Główne tematy dotyczące tej ekspozycji to budowa i geneza złóż soli, z zaznaczeniem podziału na partie bryłową i pokładową. Z części pokładowej wystawiona została najczystsza sól szybikowa oraz sól zielona bryłowa, a różnorodność eksponatów obejmuje także formy nacieków oraz wykwitów solnych.

Komora Modena

W tej komorze znajduje się kierat, zwany polskim, który jest najstarszym i największym zachowanym tego typu urządzeniem w muzeum. Podobne konstrukcje montowano w Bochni oraz Wieliczce od XV wieku, a od XVIII wieku także pod ziemią. W XIX wieku zaczęto montować bardziej efektywne kieraty saskie i węgierskie.

Komora Kraj

W tej komorze zwraca uwagę kierat konny, znany jako węgierski, będący ulepszoną wersją kieratu saskiego, zdolnym podnosić ładunki z głębokości ponad 300 metrów o wadze przekraczającej 2 tony. Od 1861 roku kieraty konne były zastępowane przez parowe, a od 1913 roku elektryczne. Ekspozycja uzupełniona jest przez urządzenia, takie jak koło hamulcowe oraz bęben hamulczy do opuszczania ładunków.

Komora Saurau

Ta komora, wyeksploatowana w latach 1820-1870, znajduje się w dużej bryle soli zielonej, a jej nazwa pochodzi od ówczesnego premiera Austrii, Franciszka von Saurau. Dzięki walorom widokowym, komora została otwarta dla turystów w 1877 roku tuż po zakończeniu wydobycia. W przewodnikach była opisana jako najwspanialsza komora ówczesnej trasy turystycznej, z dodatkową atrakcją – ruchomą makietą ilustrującą sposób zjazdu górników do kopalni, do którego rekonstrukcji wykorzystano rysunki z XVII wieku.

Komora Russegger VII

Wystawa ta działa od 1996 roku i prezentuje aspekty kulturowe górników. Zgromadzono tu różne przedmioty religijne, takie jak drewniane rzeźby przedstawiające Chrystusa oraz Marię Magdalenę. Kolekcję dopełniają grafiki, rysunki i fotografie podziemnych kaplic, dokumentujące atrakcje turystyczne tamtych czasów.

Komora Alfonsa Długosza

Nazwa tej komory honoruje twórcę Muzeum Żup Krakowskich, Alfonsa Długosza, i została nadana w 1976 roku. W przeszłości, komora ta była eksploatowana na przełomie XIX i XX wieku, stanowiąc największe rozpoznane złoże soli zielonej, a obecnie pełni funkcję sali widowiskowej.

Groty Kryształowe

Warto zwrócić uwagę na rezerwat przyrody Groty Kryształowe, który można znaleźć w pobliżu słynnej kopalni soli. Jest to miejsce znane z wyjątkowych kryształów halitu, które osiągają imponujące rozmiary. Trzeba jednak pamiętać, że dostęp do tych grot jest ściśle kontrolowany. Większość z nich pozostała w niezmienionym stanie, a ich zwiedzanie jest ograniczone jedynie do specjalistów, aby zapewnić odpowiednią ochronę tej unikalnej przyrody.

W XIX wieku odkryte tam okazy kryształów zostały wysłane do wielu prestiżowych muzeów na świecie. Rezerwat przyrody Groty Kryształowe dostarczał cennych znalezisk, które wzbogaciły kolekcje takie jak Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, gdzie do dziś można je zobaczyć.

W Krakowie podziwiać można dwie szczególne tafle halitu, które mają rozmiary przekraczające metr na metr. Każda z nich jest ozdobiona licznymi kryształami, których krawędzie sięgają od kilku do kilkunastu centymetrów. Obecnie eksponowane są w holu uniwersytetu, w Collegium Geologicum, znajdującym się przy ul. Oleandry 2a, w specjalnej gablocie.

Kopalnia w sferze kultury

Wieliczka ma swoje miejsce w literaturze, a najbardziej znanym świadectwem tego jest poetycki opis kopalni stworzony przez XVI-wiecznego poety i tłumacza, Adama Schroettera. Jego dzieło, noszące tytuł Salinarum Vielicensium, powstało po jego wizycie w tym niezwykłym miejscu. Utwór ten nie tylko zachwyca pięknem podziemnych korytarzy, ale również dostarcza cennych informacji o urządzeniach używanych w kopalni oraz o pracy górników.

Warto zwrócić uwagę, że kopalnia stała się inspiracją dla Bolesława Prusa, który w swojej powieści Faraon nawiązał do wizji starożytnego Labiryntu, opisanej przez Herodota. Prus, odwiedzając kopalnię w 1878 roku, zaowocował swoim doświadczeniem serią artykułów zatytułowanych Kartki z podróży (Wieliczka), które ukazały się w „Kurierze Warszawskim” w numerach 36–38. Jak zaznacza znany literaturoznawca Zygmunt Szweykowski, opisywane przez Prusa sceny są wynikiem jego osobistych przeżyć z tej podróży.

Nie można także zapomnieć, że wielicka kopalnia zyskała na popularności, stając się tłem dla kryminalnej powieści Maxima Chattama Plugawy spisek. Dodatkowo, wyrobiska kopalni miały ciekawe zastosowanie w świecie filmu, wprowadzając widzów w klimat science fiction w kultowej produkcji Seksmisja.

---

Oceń: Kopalnia Soli „Wieliczka”

---