Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka

---

Historia powstania Muzeum

Inspirację do ochrony wielickiej kopalni, jako nie tylko pomnika przyrody, lecz także świadectwa pracy polskich górników, dostarczył Alfons Długosz – uznany artysta plastyk i profesor gimnazjum w Wieliczce. Jego wizjonerska inicjatywa powołania Muzeum Żup Krakowskich zyskała wsparcie ze strony ministerstw: Górnictwa oraz Kultury i Sztuki.

Gromadzenie zbiorów, które trwało przez wiele lat, utworzyło podstawy do preparowania ekspozycji muzealnej w zabytkowych wyrobiskach na III poziomie kopalni. Wsparcie kierownictwa Kopalni objęło nie tylko udostępnienie, ale także przekazywanie Muzeum urządzeń oraz narzędzi górniczych, które były wydobywane w wyniku wspólnych prac poszukiwawczych w starych korytarzach. To umożliwiło Muzeum stworzenie unikalnej na skalę światową kolekcji wiekowych drewnianych maszyn wyciągowych, przodków dzisiejszych maszyn parowych oraz elektrycznych.

Dodatkowo, do Muzeum trafiły archiwa i biblioteka salinarną, w której zgromadzono cenny zestaw map górniczych. W okresie 1958–1966, wytworzono wystawę w 14 komorach wyniku wcześniejszych eksploatacji. Prace remontowo-adaptacyjne zostały sfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, a co kluczowe, w 1966 roku, w kontekście obchodów 1000-lecia państwa polskiego, inauguracja ekspozycji miała miejsce w obecności zwiedzających.

Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka ma status jednego z największych muzeów górniczych w Europie oraz wpisuje się w grono 17 muzeów centralnych, które są podległe Ministerstwu Kultury oraz Dziedzictwa Narodowego. Misją tego unikalnego miejsca jest ochrona oraz popularyzacja bogatej historii górnictwa solnego w Polsce, które traktowane jest jako wyjątkowe i trwałe dziedzictwo całej ludzkości.

Działalność Muzeum

Tematy badawcze oraz czasowe ramy analizowane przez pracowników Muzeum są szczególnie obszerne i różnorodne. Obejmują one okres miocenu, co pozwala na zgłębianie genezy złoża solnego, oraz badania archeologiczne sięgające neolitu, których celem jest poznanie początków osadnictwa i technik warzelniczych. Jeśli chodzi o historię i kulturę materialną, muzeum koncentruje się na czasach od XIII wieku aż do końca XX wieku, badając przy tym rolę oraz znaczenie gospodarki solnej w dziejach Polski i jej wpływ na rozwój miast, takich jak Wieliczka i Bochnia, a także dawną i współczesną technikę górniczą oraz technologii warzelniczej.

W muzuum gromadzone są zabytki w różnorodnych zbiorach, takich jak:

• Geologiczny,
• Archeologiczny,
• Techniki Górniczej,
• Kartografii, głównie mapy górnicze,
• Sztuki,
• Etnografii,
• Archiwum, które zawiera dokumenty, rękopisy oraz akta salinarne,
• i Zbioru Specjalnego, gdzie znajdują się dawne fotografie, widokówki, dyplomy i druki okolicznościowe.

Te kolekcje, obok specjalistycznej biblioteki oraz dokładnej dokumentacji dotyczącej naukowo-technicznego aspektu wyrobisk w kopalniach Wieliczki i Bochni, a także zbioru mikrofilmów, tworzą kompletną bazę źródłową dla prowadzonych badań. Muzeum angażuje się również w działalność wydawniczą, publikując szereg różnorodnych materiałów, takich jak publikacje naukowe, albumy, przewodniki oraz katalogi zbiorów i wystaw. Od 1965 roku wyniki badań publikowane są w czasopiśmie naukowym zatytułowanym „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce”. Na przestrzeni tych lat ukazały się również dwie monografie, w tym: „Dzieje żup krakowskich” (1988) oraz „Wieliczka dzieje miasta” (1990).

Muzyka edukacyjna zajmuje istotne miejsce w działalności Muzeum. Poprzez różnorodne formy przekazu, takie jak warsztaty, prelekcje oraz konkursy, dzieci i młodzież mają szansę lepiej poznać ten unikalny zabytek oraz zrozumieć jego znaczenie. Muzeum organizuje wydarzenia w malowniczych lokalizacjach, takich jak Zamek Żupny czy ekspozycja umiejscowiona 135 metrów pod ziemią, co zapewnia niezapomniane wrażenia.

Rodzajowym wydarzeniem jest organizowane corocznie od 2003 roku Święto Soli, które to jest imprezą plenerową prezentującą tradycyjne techniki pozyskiwania soli. Pracownicy Muzeum wcielają się w różne zawody, takie jak: bednarz, powroźnik, kowal, garncarz, piwowar oraz rzeźbiarz solny. Atrakcyjność tego wydarzenia wynika z jego interaktywnego charakteru – widzowie mają możliwość uczestniczenia w prezentacjach dawnych rzemiosł, samodzielnie wykonując niektóre zadania. Jednym z kluczowych punktów imprezy jest pokaz warzenia soli.

Eksponaty należące do Muzeum

Mówiąc o niezwykłej kolekcji Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, warto zwrócić uwagę na ekspozycję podziemną, która kryje w sobie wiele cennych eksponatów. Szczególnie znana jest praca Święta Kinga autorstwa Jana Matejki, datowana na 1892 rok, znajdująca się na stałej wystawie w kopalni. Obok niej wystawiony został Róg Bractwa Kopaczy oraz inny obraz Matejki, który ukazuje zjazd Seweryna Bethmana z żupnikiem Andrzejem Kościeleckim, mający miejsce w 1510 roku, kiedy to prowadzono działania ratunkowe podczas strasznego pożaru.

W gronie najważniejszych eksponatów można wyróżnić kieraty konne, znane jako „polski”, „saski” i „węgierski”. Te unikalne elementy, odnalezione bezpośrednio w kopalni, razem tworzą wyjątkową w skali Europy kolekcję maszyn wyciągowych. Dodatkowo, niezwykle interesująca jest wystawa geologiczna, która prezentuje unikalne okazy soli, w tym kryształy czy włosy solne, przyciągające wzrok zwiedzających.

Ekspozycja Zamku Żupnego jest równie fascynująca. Obejmuje ona bogatą wystawę archeologiczną ukazującą rozwój produkcji soli, zaczynając od czasów neolitu aż po średniowiecze. Warto również odwiedzić Salę Gotycką – imponującą komnatę z żebrowym sklepieniem i jednym filarem, gdzie znajdują się wizerunki żupników oraz administratorów związanych z przemysłem solnym.

Ostatnim, ale nie mniej istotnym punktem kolekcji, jest wyjątkowa wystawa solniczek, uznawana za jedną z najcenniejszych na świecie. Znajdują się one na Zamku Żupnym i pochodzą z najlepszych warsztatów złotniczych oraz wytwórni porcelany, pokazując różnorodne style artystyczne, począwszy od gotyku, aż po art deco. Wiele z nich wykonano z drogocennych materiałów, takich jak złoto, porcelana, szlachetne kamienie oraz masa perłowa.

---

Oceń: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka

---